Director's Statement





Dat er niet één eenduidige waarheid bestaat fascineert me al mijn hele leven. Voor mij als filmmaker is het een uitdaging om parallelle werelden, waarin verschillende waarheden naast elkaar leven, bloot te leggen, zodat de complexiteit van dit thema zichtbaar wordt. In de winter van 1990, kort na de val van de Berlijnse muur, reisde ik voor het eerst naar St. Petersburg, toen nog Leningrad geheten. Ik werd gegrepen door de stille revolutie die zich daar voltrok en ben de ontwikkelingen van Rusland en haar inwoners op de voet blijven volgen.


Het raakt mij hoe Russen met hun uiterst pijnlijke collectieve verleden omgaan.

Hoe rijm je in je hoofd dat de man waar je al je hoop op hebt gevestigd om je naar een stralende toekomst te leiden ook degene is die zijn eigen volk laat barsten en willekeurig ombrengen. Het kan toch niet anders dan dat deze gewelddadige geschiedenis die plaats vond onder Stalins regime, waarin in bijna elke familie wel iemand is vermoord, in de huidige levens van Russen diepe sporen heeft nagelaten. Waaróm lijkt deze geschiedenis dan geen issue in het huidige Rusland?


Net als voor mijn eerdere film 900 Dagen, over de mythe en werkelijkheid van het Beleg van Leningrad, sprak ik voor deze film met ‘gewone Russen’; jong, oud, uit verschillende lagen van de bevolking, uit de stad en van het platteland. In De rode ziel tonen zij, hoe moeilijk, kwetsbaar en pijnlijk het verleden voor hen is; hoe zij omgaan met dit uiterst gewelddadige verleden, welke plaats het inneemt in hun levens en hoe verschillend hun perspectieven zijn op deze geschiedenis.


Het uitroeien van zelfstandige boeren om het communistisch ideaal van collectivisatie te kunnen verwezenlijken, Stalins terreur en daarbovenop nog de Tweede Wereldoorlog, waarbij miljoenen slachtoffers vielen, heeft geen enkele Rus onberoerd gelaten. Deze opeenvolgende reeks van wrede wendingen vond plaats zonder dat er ooit een langere periode van rust en economische stabiliteit volgde. De chaotische jaren ‘90 die volgde op het opheffen van de Sovjet-Unie bleek voor veel Russen opnieuw een traumatische ervaring. De ‘beloofde’ vrijheid ging hand in hand met een keihard kapitalistisch stelsel, waarbij velen hun hoofd niet boven water konden houden. Laat staan dat er tijd en ruimte was voor bezinning en verwerking van wat er in het verleden had plaatsgevonden.





In De rode ziel laat ik niet alleen zien hoe de eerste generatie omgaat met de trauma’s, maar ook welke invloed deze trauma’s hebben op de volgende generaties en hoe zich dit in het huidige Rusland manifesteert. De door de Russen verschillend geschetste werkelijkheden van hun geschiedenis botsen vaak met mijn visie; mijn westerse perspectief waarin schuld en boete een logisch gevolg zijn van elkaar.

Om iets van het huidige Rusland te begrijpen, waarin Stalin opnieuw op een voetstuk lijkt te worden geplaatst, is het van belang deze verschillende, paradoxale en naast elkaar bestaande interpretaties van de Sovjetgeschiedenis serieus te nemen en niet vast te houden aan één enkele zienswijze.


Het zijn de persoonlijke verhalen die ons het dichtst bij de mens brengen en ons inzicht geven in de grote geschiedenis. Verschillende perspectieven bij elkaar bieden een minstens zo interessante kijk op de geschiedenis als één, officieel verhaal.

Het grootste inzicht dat ik wellicht gekregen heb tijdens het maken van deze film is dat verdringing een noodzakelijke overlevingsstrategie kan zijn. Als die perspectieven, in dit geval werkelijkheden, dan ook nog naast elkaar binnen families of zelfs personen zelf bestaan, wordt de geschiedenis er misschien niet eenvoudiger, maar wel interessanter door.